با وجودی که آتش‌سوزی از حوادثی است که می‌توان برای پیشگیری از آن اقداماتی انجام داد، رخ دادن آن همچنان ممکن است. همه می‌دانیم که این حادثه در صورت بروز، خسارات جبران نا‌پذیری به بار می‌آورد. بهترین کاری که می‌توان برای کم کردن خسارات ناشی از آتش‌سوزی انجام داد، استفاده از سیستمی کارآمد به نام سیستم اطفا حریق است.
در این مقاله، خواهیم دید که چنین سیستمی چگونه به مهار آتش‌سوزی کمک خواهد کرد و این که با توجه به نوع آن از چه روشی برای این‌کار استفاده می‌کند.
اطفا و اطفا حریق یعنی چه؟
کلمه اطفا در لغتنامه به معنی فرونشاندن و خاموشی است. اطفا حریق، به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که برای خاموش کردن، هدایت و کنترل آتش انجام می‌شود. هدف از انجام اطفا حریق به حداقل رساندن خسارات جانی و مالی ناشی از آتش‌سوزی است. برای انجام اطفا حریق مهارت‌های بسیاری لازم است، که با گذراندن دوره‌های بلند مدت فراگرفته می‌شوند. این مهارت‌ها تنها محدود به کنترل آتش نیستند، بلکه امداد و نجات را نیز شامل می‌شوند.
سیستم‌های اعلام حریق
برای افراد آتش زمانی که نمود خارجی پیداکند قابل تشخیص است، یعنی وقتی شعله بروز پیدا کند. برای بسیاری مکان‌ها اقدام به مهار حریق پس از دیده‌‌شدن شعله، دیر است. سؤال اینجا است که راه بهتر و مطمئن‌تر چیست؟
این سؤالی است که پیش از شناخت راه‌ها و روش‌های اطفا حریق باید درنظر گرفت. البته پاسخ به آن بسیار ساده است. سیستم‌هایی به نام اعلام حریق برای این کار ساخته شده‌اند. سیستم‌هایی که دارای گیرنده‌هایی هستند که وضعیت مکانی که در آن نصب شده اند را تشخیص می‌دهد. در صورت وجود هر علامتی مبنی بر آتش‌سوزی، فرستنده‌های هشدار آن فعال شده و به مراکز تعیین‌شده یا افراد حاضر در محل اخطار می‌دهد. بنابراین چنین سیستم‌هایی، متشکل از گیرنده، واحد تشخیص نمونه دریافتی، واحد هشدار و واحد تأمین انرژی هستند. البته در برخی مدل‌ها واحدی برای برقراری ارتباط با سیستم‌های دیگر نیز در آنها تعبیه شده‌است.
انواع سیستم‌های اعلام حریق
واحد تشخیص نمونه دریافتی در سیستم‌های اعلام حریق، وظیفه دریافت هوای اطراف و انجام تحلیل روی آن را دارد. با توجه به علائمی که می‌تواند نشان از بروز آتش سوزی داشته باشد، این سیستم‌ها به انواع مختلف تقسیم می شوند.
حرارتی
این سیستم‌ها براساس تغییر دمای محیط در دو نوع ثابت و متغیر کار می کنند.
- سیستم حرارتی ثابت
در نوع ثابت چنانچه دمای محیط از ۶۰ درجه سانتی‌گراد بالاتر برود سیستم فعال شده و آتش‌سوزی اعلام می‌شود. واحد تشخیص‌دهنده در سیستم ثابت، ممکن است به شکل ترموکوپل باشد، که حرارت بر آن اثر مستقیم می‌گذارد. در صورت تشخیص دمای بالا، حرکت ترموکوپل، باعث ایجاد جریان الکتریسیته در دستگاه می‌شود و در نتیجه سیستم هشدار فعال خواهد شد.
- سیستم حرارتی متغییر
در نوع متغییر چنانچه تغیرات دمای بین ۱۲ تا ۱۵ درجه کلوین حس شود و سرعت این تغییرات بالاتر از استاندارد تعریف شده دستگاه باشد، حریق اعلام می‌شود. درواقع هوای محیط وارد محفظه دستگاه می‌شود و در صورت تشخیص نوسانات خطرساز، جریان الکتریسیته برای راه‌اندازی واحد هشدار برقرار خواهد شد.
دودی
این دستگاه توانایی تشخیص آتش سوزی براساس ذرات ایجاد شده توسط حریق را دارد. دستگاه دودی نیز مانند حرارتی در دونوع ساخته می‌شود، یکی یونیزه و دیگری فتوالکتریک.
- دستگاه دودی یونیزه
در مدل یونیزه مبنای تشخیص، تغییر ولتاژ دستگاه پس از گذر ذرات هوا از واحد یونیزاسیون است. یونیزاسیون از طریق تابش امواج آلفا توسط یک منبع رادیواکتیو به نمونه‌های دریافتی صورت می‌گیرد. این عمل موجب باردار شدن ذرات موجود در هوای ورودی می-شود، که می‌توانند باعث نوسان در ولتاژ دستگاه شوند. چنانچه تغییرات ولتاژ، در بازه خطرساز باشد، آتش‌سوزی اعلام خواهد شد. دستگاه‌های یونیزه نسبت به رطوبت و ذرات هوا حساس هستند، بنابراین با وجودی که سرعت عمل بالایی دارند، ممکن است دچار خطا شوند، چرا که هر ذره‌ای لذوماً ناشی از حریق نیست.
- دستگاه دودی فتوالکتریک
در دستگاه‌های فتوالکتریک، مبنای تشخیص مشاهده‌ی تیرگی ناشی از برخورد نور لیزر با ذرات هوا است. در این دستگاه‌ها، یک چشم الکترونیک وجود دارد و لیزر به گونه‌ای به ذرات هوا می‌تابد که در مقابل آن باشد. چنانچه ذرات از حالت نرمال خارج شوند، اثر تابش لیزر به آنها به صورت لکه روی چشم الکترونیک دیده می‌شود. با بروز تیرگی، دستگاه وضعیت حریق اعلام می‌کند. برخلاف دستگاه یونیزه این دستگاه از اشعه رادیواکتیو استفاده نمی‌کند، که به معنی امنیت بیشتر است.
شعله‌ای
این سیستم‌ها قادر به تشخیص حریق از طریق تشخیص نور مرئی شعله و حتی طیف ماورای بنفش و مادون قرمز شعله هستند. سیستم شعله‌ای تا مانند سیستم فتوالکتریک کار می‌کند و تفاوت آنها در مبنای تشخیص است. همچنین دستگاه شعله‌ای از دستگاه‌های مطمئن در تشخیص محسوب می‌شود.
گازیاب
این دستگاه براساس حجم گازهای انفجارزا کار می‌کند چنانچه حجم گازهای خطرناک در محیط زیاد شود، به دلیل امکان وقوع آتش-سوزی دستگاه هشدار حریق می‌دهد. البته این دستگاه‌ها برای یک گاز تولید می شوند. بنابراین استفاده از آنها در کارگاه‌ها و کارخانه-هایی که با مواد خاصی کار می‌کنند، مناسب‌تر از استفاده خانگی است.
انواع سیستم‌های اطفا حریق
حال که مرحله تشخیص انجام شده‌است، نوبت به مهار آتش می‌رسد. در قدیم تنها روش و سیستم اطفا حریق سیستم آبی بود. اما امروزه سیستم‌های مختلفی براساس نوع آتش سوزی و موادی که برای اطفا هر کدام لازم است وجود دارد. برای این‌کار نیز سیستم‌های اتوماتیک وجود دارند.
بیشتر بخوانید: اقداماتی برای پیشگیری از آتش سوزی ساختمان
انواع حریق
پیش از معرفی انواع سیستم های اطفای حریق، باید بدانیم که چند نوع آتش‌سوزی وجود دارد. تشخیص نوع آتش سوزی در مهار آن حرف اول را می‌زند. انواع آتش براساس ماده ایجاد کننده آن به ۶ دسته تقسیم می‌شود، که در جدول زیر قابل مشاهده است.
|
نوع حریق |
دلیل وقوع |
|
A |
مواد قابل اشتعال مانند کاغذ و چوب |
|
B |
مایعات قابل اشتعال مثل رنگ و بنزین |
|
C |
گازهای قابل اشتعال مثل متان و هیدروژن |
| D |
فلزات قابل احتراق مثل پتاسیم و منیزیم |
| E |
مشکلات جریان برق که باعث جرقه و اتصالی است |
| F |
روغنهای خوراکی |
پیش از معرفی انواع سیستم‌های اطفا حریق براساس ثمربخشی برروی هریک از انواع حریق باید این نکته را اضافه کنیم، که این سیستم‌ها به طورکلی در دو گروه دستی و اتوماتیک دسته‌بندی می‌شوند.
سیستم اطفا حریق دستی
در این روش افراد متخصص یعنی آتش‌نشانان، با مراجعه به محل، نوع آن را تشخیص داده و با توجه به شرایط مکان حادثه، نوع اطفا را انتخاب کرده و اجرا می‌کنند.
- آبی
چنین سیستمی فقط برای اطفا حریق نوع A مناسب است. استفاده از سیستم آبی در مواردی که آتش ناشی از گازهای اشتعال‌زا است بسیار خطرناک و البته بی‌اثر است. در این روش، ابزار کار شامل وسایلی است که آب را از منبع گرفته و در حجم و سرعت مشخص از طریق لوله‌ها و شلنگ‌های مخصوص پمپاژ می‌کنند.
- پودر خشک
از این روش می‌توان برای اطفای آتش‌های نوع A، B و C استفاده کرد. این روش برای اطفا از طریق خفه کرن آتش بسیار مناسب است. در ترکیبات پودر خشک معمولاً از کربنات، فسفات و سولفات استفاده می‌شود. این ترکیب از نظر اقتصادی گران قیمت است اما برای مصارف معمولی بهترین گزینه می‌باشد. نکته مهم در این روش، تخمین نسبتاً دقیقی از سطح آتش‌سوزی است. چرا که برای خفه کردن هر مقدار آتش، مقدار پودر و وزن آن باید متناسب با سطح آن باشد.
- CO2
از این روش می‌توان برای اطفای آتش‌های نوع E و B استفاده کرد. اکسیژن گازی است که در مثلث آتش به عنوان یکی از سه عامل اصلی ایجاد آن شناخته می‌شود. اطفا حریق به کمک CO2، یک لایه با حداقل میزان عبور هوا روی آتش ایجاد می‌کند و با کم کردن غلظت اکسیژن باعث خفگی آتش می‌شود. در این روش نیز چون اصل بر خفه‌کردن حریق است، تخمین سطح آن اهمیت بسیاری دارد.
- فوم
از این روش می‌توان برای اطفای آتش‌های نوع A و B استفاده کرد. از این سیستم بیشتر در مکان‌های خطرناک مثل هواپیما، سالن های کارگاهی صنعتی و کارگاه های رنگ استفاده می شود. در این سیستم میزان معینی از آب و فوم باهم ترکیب شده و از طریق لوله‌های مخصوص به نازل رسیده و سپس به سطوح مشتعل پاشیده می شود.
سیستم اطفا حریق اتوماتیک
سیستم های اتوماتیک ۵ نوع هستند که در انواع آبی، فوم و CO2 با حالت دستی تشابه دارند. در انواع مشابه از نظر ترکیبات شیمیایی این سیستم ها تفاوتی با سیستم‌های دستی ندارند و فقط بدون دخالت افراد خود به خود عمل می‌کند.
• روش‌های آبی، فوم و CO2 مانند روش دستی عمل می‌کنند. تنها تفاوت وجود تشکیلات خودکار است. مخزن‌های آب، گاز و فوم از قبل در محل تعبیه می‌شوند و به هنگام تشخیص حریق خود به خود فعالیت خود را آغاز می‌کنند. بنابراین تنها نکته در این مورد، وجود شبکه‌ای از لوله‌ها است که بتواند مواد لازم برای مهار را محل برساند.
- گازی
CO2 می‌تواند زیرمجموعه این نوع باشد. با این حال در نوع گازی سیستم مهار آتش، از گازهای کم خطرتر از نظر آلایندگی محیط زیست نیز استفاده می‌شود. گازهای بی‌اثر و هالو کربنی، از چنین گازهایی هستند. استفاده از این روش با توجه به سرعت بالایی که دارد، بسیار مؤثر است.
- مه آب
همان‌طور که از نام ان پیدا است، در این روش لایه‌ای از غبار یا مه آب ایجاد می-شود. این روش برای مهار آتش از ذرات بسیار ریز آب در مقیاس میکرون استفاده می‌کند. در کنار اطفا حریق می‌توان از آن برای خنک کردن مکان‌های مشکوک به آتش‌سوزی نیز استفاده کرد. مه آب نیز از روش‌هایی است که با جلوگیری از رسیدن اکسیژن به آتش آن را خفه می‌کند.
- پودری
روش پودری از انواع کم‌خطر برای انسان است، چرا که گاز سمی تولید نمی‌کند. در این نوع مهار آتش، از مخلوطی از پودر خشک و گاز مخصوص استفاده می‌شود. خاصیت مهارکنندگی این مخلوط، با قرارگیری در مجاوت حرارت فعال می‌شود.
انواع اطفا حریق براساس نوع کنترل حریق
برای اطفا حریق کافی است یکی از اضلاع مثلث آتش را از بین ببریم. به همین منظور چند روش اطفا وجود دارد.
سرد کردن حریق
کافی است از ترکیبات آب یا CO2 برای این کار استفاده شود. خنک کردن از قدیمی ترین روش‌های اطفا حریق است. با این کار ضلع حرارت از مثلث آتش را مهار می‌کنیم.
خفه کردن حریق
از بین بردن یا بهتر است بگوییم کم‌کردن غلظت اکسیژن محیط آتش‌سوزی، یکی از راه‌های اطفای حریق است. البته برای همه‌ی انواع اشتعال مناسب نیست، اما روشی کاربردی در اطفا حریق‌های معمول است. برای این کار از گازهایی که سنگین‌تر از هوا باشند استفاده می‌شود. گاز مورد استفاده با ایجاد یک حالت پوششی روی آتش ارتباط حریق را با هوا کم کرده و آن را خفه می کند.
مانع گسترش مواد قابل اشتعال شدن یا از بین بردن آن ها
این روش اگر در ابتدای شروع آتش انجام شود، ثمربخش است. سرعت عمل در جابجایی و دورکردن لوازمی که آتش هنوز به آنها نرسیده بسیار مهم است. اگر چه تأمین امنیت جانی حرف اول را می‌زند. بنابراین در صورت خطر زیاد فوراً محل را ترک کنید.
بیشتر بخوانید: چگونه ایمنی ساختمان در برابر حریق را تامین کنیم؟
جمع‌بندی
برای آنکه کنترل آتش و کاهش صدمات ناشی از آن، یعنی اطفا حریق، به موقع انجام شود، باید دو سیستم بسیار مهم به موقع عمل کنند. یکی سیستم اعلام حریق که آتش‌سوزی را به موقع تشخیص دهد و دیگری سیستم اطفا حریق که آتش را به موقع کنترل کند. چنانچه در مکانی از اطفا حریق اتوماتیک استفاده می‌شود باید به کاربری آن محل در انتخاب سیستم توجه کرد. در غیر اینصورت نوع ماده شیمیایی مورد استفاده توسط متخصصین آتش‌نشانی تعیین می‌شود. برای آنکه این سیستم ها نهایت کارآمدی را داشته‌باشند، باید به یکدیگر متصل شوند. تنها در این صورت است که پس از هشدار، اعلام حریق قادر خواهد بود سیگنالی برای اطفا حریق فرستاده و آن را به کار بیاندازد.
ایران پروف؛ مشاور و مجری پوشش ضد حریق ایران پروف با بهره گیری از جمعی از مهندسین آتش زبده، آماده ارائه خدمات مشاوره و اجرای پوشش‌های ضد حریق است. برای کسب اطلاعات بیشتر با شماره زیر تماس حاصل فرمایید.